In mijn werk bij Artsen zonder Grenzen heb ik intensief ervaren en geleerd wat een crisis doet met mij, met teams en een organisatie als geheel. Ook hoe bepalend een leiderschapsstijl is voor het succesvol werken in en na de crisis. Ik merkte hoe een crisis kracht kan geven om te handelen en het beste uit mensen naar boven kan halen. Maar ook hoe eenzelfde situatie kan leiden tot kwetsuren en grenzeloos gedrag.

Want de tijdelijke noodzakelijk positieve kracht, kan een directieve leiderschapsstijl ook andere gevolgen hebben:

1. Anderen in de organisatie worden volgzaam, reactief, wachten af wat de leider denkt dat goed is.
2. Het leiderschap is eenzijdig, het geeft instructies en laat geen ruimte voor feedback voor dialoog.
3. Het vraagt een grote inspanning, het is een topprestatie, als een sprint, die voor de korte termijn nodig is en op de lange termijn uitput. Dit geldt zowel voor individuen als het collectief.
4. Het vraagt om grote loyaliteit dat mensen eigen belangen en inzichten ter zijde schuiven, ondergeschikt maken. Wat op korte termijn noodzakelijk is kan op langere termijn schadelijk zijn. Want dan kunnen mensen of teams afhaken, er kunnen kampen en subculturen ontstaan, sterken en zwakken, redders en volgers of slachtoffers. Mensen worden buitengesloten of voelen zich buitengesloten, gaan zich verzetten, of dragen niet meer bij. Dit leidt uiteindelijk niet tot versterking maar tot verzwakking van het systeem, tot fragmentatie en vormen juist een bedreiging van de continuïteit van de organisatie.
5. Mensen wordt gevraagd over hun grenzen te gaan, grenzeloos te presteren. De leider wordt de redder, mensen worden helden, bewonderd om hun buitengewone prestaties. Het systeem draait op adrenaline, dat werkt verslavend, dus stimulerend en uitputtend. Stimulerend voor ego’s die gevoelig zijn voor bewondering, op zoek naar erkenning. Waarbij de drijfveer dreigt te verschuiven van het ‘wij’ naar het ‘ik’.

Deze redders worden op een voetstuk geplaatst en gaan zelf ook geloven in deze rol. Met als risico dat ze als heldhaftig en bovenmenselijk worden gezien, waardoor de menselijke verbinding tussen met leiderschap verloren gaat, de relatie ongelijkwaardig wordt, het systeem uit balans raakt en menselijke en morele grenzen verloren gaan. Er ontstaat dan grenzeloos gedrag dat eisend is in plaats van vragend, dat mensen tot onderwerp van leiderschap maakt, hen ontkracht en hen beroofd van hun individuele geweten, waarden en capaciteiten. Hierdoor ontstaat een zichzelf versterkende dynamiek die tot een nog grotere crisis zal leiden met een enorm trauma tot gevolg.